Minggu, 10 Juni 2012

ANGGAH-UNGGUHING BAHASA BALI


Pamahbah


Ida dane pingkalih sameton sinamian sane gumanti banget baktinin titiang sareng sami. Pinih ajeng lugrayang riin titiang ngaturang angayubagia majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, duaning sampun majanten wantah sangkaning asung kertha wara nugrahan ida mawinan titiang pingkalih Ida dane sami prasida mamangguh kerahajengan turmaning sida ugi kacunduk ring genahe puniki sekadi mangkin. Pinaka cihna ngaturang rasa angayubagia lugrayang riin titiang ngajarang pangastungkara panganjali “Om Swastiastu”
Ring galahe sane becik puniki, titiang pacang ngiring Ida dane mamaosang utawi, mligbagang paplajahan Basa Bali druene, inggih punika wantah nganinin indik “Anggah-ungguhing Bhasa Bali”. Titiang ngambil unteng babaos puniki, kadasarin antuk daging pepineh, mungguing indik Anggah-ungguhing Bhasa Baline puniki kantun mewarna-warnai (bervariasi), duaning sampun akeh para sujanane riin sane memaosang pariindikan Sor Singgih Bhasa Baline. Sane mangkin kedeh manah titiang ngiring Ida dane nganggen sinalih tunggil papalihan “ tingkatan-tingkatan Bhasa Baline”sane pinih untat, turmaning minakadi pinih becik utawi jangkep, mangde kasuen-suen metu unteng paplajahan Anggah-ungguhing Bhasa Bali sane sanunggal sajeroning pangajahan Bhasa Bali ring sekolah-sekolah utawi ring pagubungan parajana suku baline.

1      Anggah-ungguhing Bhasa Bali

Sadurung titiang nguningayang indik papalihan Anggah-ungguhing Bhasa Baline, lugrayang riin titiang  nguningayang utawi pacang riinin titiang antuk maosang pariindikan sane wenten iketannyane sekadi ring sor puniki.
1)      Parinama(istilah)
Sadurung kabaos Anggah-ungguhing Bhasa Bali, wenten makudang- kudang parinama kaanggen maosang Anggah-ungguhing Bhasa Bali, luir ipun:
a.       Sor Singgih Bhasa Bali ( I Nengah Tinggen)
b.      Unda Usuk Bhasa Bali ( Tim Peneliti)
c.       Warna-warni Bahasa Bali (J. Kersten, SVD)
d.      Undag-undagan Bahasa Bali (I B Udara Naryana)
e.       Anggah-ungguhing Bhasa Bali (I B Udara Naryana)
f.       Tingkat-tingkatan Bicara dalam Bahasa Bali
2)      Anggah-ungguhin Bhasa Bali wantah wenten ring Bali Dataran, ring Pagunungan/Bali Aga (nenten wenten)
3)      Sane mawinan wenten Anggah-ungguhin Bhasa Bali, duaning:
1.      Wenten Catur Wangsa:
a)      Brahmana
b)      Ksatria      Tri Wangsa(Sang Singgih)
c)      Wesia
d)     Sudra         Wangsa Jaba (Sang Sor)
2.      Wenten Pabinayan Warna/Linggih (Jabatan)
a.       Wentan Pejabat, Majikan, Guru, Sang Pandita, Raja, msl
b.      Wente pegawai, Buruh, Murid, Sisia, Panjak, msl
4)      Tatakrama
Kawentenan Tri Wangsa miwah Wangsa Jaba puniki mawinan metu tatakrama:
-          Wangsa Jaba rikala mabaos ring Tri Wangsa patut ngangge Bhasa Alus
-          Wangsa Jaba rikala mabaos ring Wangsa Jaba, kangkat Mabhasa Andap
Kawetenan pabinayan Warna Jabatan punika mawinan metu tatakrama:
-          Pegawai, rikala mabaos ring pejabat patut ngangge Bhasa Alus
-          Pejabat, rikala mabaos ring pegawai, kangkat ngange Bhasa Andap
5)      Manut Bapak Drs. I.B. Udara Naryana, Anggah-ungguhing Bhasa Baline kapilah dados petang Soroh, luiripun:
1.      Bhasa Kasar,inggih punika Bhasa Baline sane rasa bhasa ipun kaon.
Bahasa kasar kapalih dados kalih paos:
-          Bhasa kasar pisan,inggih punika bhasa Baline sane rasa bahasanipun yukti-yukti kaon, sering keanggen marebat utawi mamisuh;
·         Ih Bangsat Iba.
·         Jeleme Tendas Keleng Totonan.
-          Bhasa Kasar Jabag, inggih punika bhasa baline sane rasa basanipun biasa, nanging kaanggen mabaos ring sang sane patut kasinggihang ( bahasa biasa sane iwang antuka nganggen)
·         Desak sube ngelah pis?
·         Ene apa Pak Dewa sube teka.
2.      Bhasa Andap, inggih punika bahasa baline sane rasa bhasanipun biasa, nenten kasar, taler nenten alus:
Bhasa Andap kaanggen mabaos antuk:
(1)   Anake sane linggih nyane patuh, minakadi Tri Wangsa ring Tri Wangsa, Wangsa Jaba ring Wangsa Jaba, Sesamaning pejabat, Sesamaning pegawai
(2)   Anake sane yusannyane pateh, minakadi Sesamaning murid sajeroning akelas, I Meme kalawan Ibapa, anake semeton ngarep (menyame tugelan)
(3)   Anake sane linggihnya singgihang ring sane soran minakadi Triwangsa ring Wangsa jaba, pejabat ring pegawai, majikan ring buruh, guru ring murid, sang pandita ring sisyanyane,msl
Pinaka conto
·         Cai ngudiang ento ditu?
·         Ih De, mai ajake mablanja!
3.      Bhasa Madia, inggih punika bhasa baline sane sakadi basa alus nanging rasa basanipun madia
Conto
·         Nawegang jero, tiang nunasang antuk linggihe?
·         Tiang Wangsa jaba nika
4.      Bhasa Alus, inggih punika bahasa baline sane rasanipun alus kaanggen mabaos antuk anake linggih nyane soran ring sang sane linggihnyane singgihang
Bhasa alus kapilah dados tigang soroh, luiripun
a.       Bhasa alus singgih, inggih punika bhasa alus sane kaanggen nyinggihang sang sane patut kasinggihang, yadian kairing mabaos(o2) pingkalih sane kabaos (o3), umpami:
·         Ratu Ida Aji, akuda iratu madue Oka?
·         Okan iratu, sane pinih duur ring dija Ida Ngaranjing?
b.      Bhasa alus sor,inggih punika basa alus sane kaanggen ngasorang raga utai ngsorang anake tiosan duaning linggih nyane patut kasorang. Umpami
·         Bapan titiange sampun padem
·         Titiang jagi manyus riin ajebos
c.       Bhasa Alus Mider, inggih punika basa aluse sane dados keanggen nyinggihang turmaning dados kaangen ngasorang. Bhasa alus puniki pacang akeh nganggen kruna-kruna Ami (Alus Mider)
·         Sane mangkin ngiring iraga sareng-sareng ngrauhin genahe punika!.
·         Ngiring mangkin kawitin paruman druwene

Indik kruna mider
Kruna-kruna bhasa baline sane nenten madue wangun alus, utawi madue wangun wantah asiki, kawastanin Kruna Mider. Duwaning wangngun ipun wantah asiki, kruna mider punika dados maideh-ideh. Dados kaangen ngasorang, dados anggen ngandapang, dados anggen nyinggihang, dados taler kaanggen ngalusang. Pinaka conto kruna mider, luiripun
-          Kija
-          Nyongkok
-          Kepung
-          Desa
-          saang



Pamuput

 Pacuteten 

Inggih, ida dane sareng sami sane banget tresna sihin titiang, kadi asapunika titiang mrasidayang nguningayang paindikan Anggah- Ungguhing Bhasa Baline. Majalaran antuk napi sane sampun uningayang titiang ring ajeng, prasida antuk titiang pacang nguningayang kadi sor puniki
Anggah ungguhing bhasa bali/ sor singgih bahasa bali kapalih dados petang soroh, inggih punika: 1) bahasa kasar,2) bahasa andap, 3) bhasa madia, 4) bhasa alus. Bhasa kasar kapilah dados kalih, 1) bhasa kasar pisan, 2) bhasa kasar jabag. Bhasa Alus kapalih dados tigang soroh, inggih punika 1) bhasa alus singgih, 2) bhasa alus Mider.

Pangapti

Maiketan ring pacutetan kadi ring ajeng, banget pangaptin titiang ring ada dane sareng sami, ngiring ngawit mangkin sakiang pikayunan druene gumanti sareng-sareng nyelehin, ngincepang, ngupapira, turmaning nglimbakang kawigunan bhasa bali druene. Mungguing parinama, ngiring kukuhin “ anggah-ungguhing/ sor singgih bahasa baline raris indik pikukuhin tur limbakang ring alit-alite sami! Dumogi sangkaning pasuecan Ida Sang Hyang Widhi Wasa, Bhasa baline prasida setata werdhi tur ajeg pinaka sarana ngupapira Budaya Baline kantos kapungkur wekas.




Kepustakaan
 
Anom, I Gusti Ketut. 1983. Tatabahasa Bali. Denpasar: Dinas Pengajaran Daerah Tingkat I Bali..
Departemen Pendidikan dan Kebudayaan. 1984. Tata Karama Pergaulan. Jakarta: Kepala Pusat Pengembangan Kurikulum dan Sarana Pendidikan.
Jendra, I Wayan. 1981. Pembakuan Bahasa Bali ( Suatu Studi Pendahuluan yang Ringkas) Denpasar: Fakultas Sastra Universitas Udayana
Kersten SVD,J. 1984. Bahasa Bali, Tatabahasa, Kamus Bahasa Bali Lumrah. Ende: Nusa Indah
Tinggen, I Nengah. 1971. Pedoman Perubahan Ejaan Bahasa Bali dengan Huruf Latin dan Huruf Bali
Tinggen, I Nengah. 1995. Sor Singgih Basa Bali. Singaraja: Rhika Dewata



 

1 komentar:

  1. Online Casino Site In India 🛡️ ₹200 Bonus Code
    The online casino 카지노사이트luckclub site is a perfect game for Indian players who have already played online casino games. With tons of popular casino games,

    BalasHapus